Historia Parafii i Kościoła Parafia pw. św. Walentego w Gzach

HISTORIA PARAFII I KOŚCIOŁA

Parafia pw. św. Walentego w Gzach została erygowana przez biskupa płockiego Dobiesława 2 maja 1377 r., z fundacji Piotra z Żeromina i jego braci. Pierwsza świątynia została prawdopodobnie konsekrowana w 1426 r. pod wezwaniem Zwiastowania NMP oraz św. Michała i św. Jakuba. Po jej zniszczeniu wybudowano następną, również drewnianą, konsekrowaną w 1609 r. Kościół został prawdopodobnie spalony przez Szwedów w 1655 r.

Czy wkrótce wybudowano następną świątynię – trudno powiedzieć. Wiadomo jest natomiast, że ok. 1720 r. drewniany kościół z dwiema wieżami na frontonie wybudował ks. Jan Bagiński. Tę świątynię konsekrował bp Andrzej Stanisław Załuski w 1726 r.

Po rozebraniu tej świątyni w 1872 r., ze składek parafian ks. Wiktoryn Bogacki wybudował obecny, murowany kościół, który konsekrował pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP 21 października 1873 r. bp Aleksander Kazimierz Gintowt Dziewałtowski.

Na wyposażenie składają się: ołtarz główny z końca XIX w., ołtarz soborowy, dwa ołtarze boczne: Matki Bożej Szkaplerznej i Św. Walentego – również z końca XIX w., organy 8-głosowe. Polichromia pochodzi z 1935 roku i jest dziełem artysty malarza Stefana Tamowskiego (odnowiona w 1962r. po zniszczeniach wojennych). W kościele jest 9 witraży wykonanych przez mistrza Józefa Olszewskiego z Warszawy (1908-1993). Pięć witraży wykonano w latach 1938-1939.

Pozostałe 4 witraże wykonano w latach 1970-1984.

W 1983 r. został przeprowadzony generalny remont wieży ( na chórze i pod chórem zostały założone metalowe ramy okienne i zamontowane szyby katedralne zbrojone).

Kościół postawiony jest z kamienia polnego i z cegły. Jest kształtu podłużnego i nosi na sobie cechy stylu gotyckiego. Wewnątrz kościoła jest jedna nawa, prezbiterium, zakrystia z przedsionkiem, chór i przedsionek. Kościół we wszystkich swoich częściach ma sufit z desek otynkowany. W nawie głównej jest sześć okien dużych, w prezbiterium trzy okna duże, pod chórem i nad chórem po cztery okna małe.

W ołtarzu głównym jest obraz przedstawiający Wniebowzięcie NMP – namalowany przez artystę malarza – ks. Aleksandra Dmochowskiego (1879-1939) – na zasłonie był obraz Zwiastowania NMP, ale już nie istnieje – na filarach w małych medalionach obrazy św. Piotra i św. Pawła. Po bokach ołtarza są dwie duże rzeźby: św. Józefa i św. Franciszka.

Ołtarze boczne. Po prawej stronie: na zasłonie obraz Ukrzyżowanie Pana Jezusa.

Św. Antoni

MB Szkaplerzna

Św. Walenty

Ukrzyżowanie

Pod nią obraz św. Walentego – uważany jako cudowny. W górnej kondygnacji obraz mały św. Franciszka. Na predelli obraz MB Nieustającej Pomocy.

Po lewej stronie: na zasłonie obraz św. Antoniego, pod nią obraz MB Szkaplerznej, w górnej kondygnacji mały obraz św. Jana Chrzciciela, Na predelli obraz przedstawiający oblicze Pana Jezusa. Obrazy zamieszczone w ołtarzach namalowane zostały w czasie budowy kościoła, ale czyjego są pędzla nie wiadomo.

Na ścianach kościoła są pomniki pośmiertne marmurowe: 3 w prezbiterium należące do rodziny Zielińskich i 2 w nawie głównej należące do rodziny Gościckich. Na froncie kościoła jest jedna wieża zakończona dachem z blachy cynkowej i dużym żelaznym krzyżem. Nad prezbiterium mała wieżyczka, w której jest sygnaturka, zakończona krzyżem. Oprócz tego są jeszcze trzy krzyże: dwa od frontu na małych wieżyczkach i jeden przedstawiający monstrancję. Kościół ma 40 łokci długości i 20 łokci szerokości, od posadzki do sufitu jest 18 łokci.

Dzwonnica jest murowana, postawiona w 1912 roku za czasów proboszczowania ks. Tomasza Blocha. Pieniądze na pobudowanie dała pewna osoba z parafii, prosząc aby imię ofiarodawcy nie było ogłoszone. Styl dzwonnicy dostosowany do kościoła. Wysokość do krzyża wynosi 20 łokci. Zwieńczona jest dachem krytym blachą cynkowaną.

Cmentarz kościelny jest duży, obszerny. Ogrodzenie o długości około 300 łokci wykonane jest z kamienia polnego, pokryte daszkiem cementowym. Na cmentarzu są cztery pomniki. Wszystkie niestety w lichym stanie. Rodziny do których te groby należały nie ma już w parafii.

Cmentarz grzebalny oddalony jest od kościoła pół wiorsty. Został założony w 1862 roku. Ziemię pod cmentarz o powierzchni 2 morgi miary nowopolskiej ofiarowała dziedziczka majątku Gzy – Konstancja z Wołłowiczów Krasnodębska(1797 – 11.10.1857). Jej pomnik znajduje się po lewej stronie przy kościele parafialnym.

_____________________________

1 łokieć = około 60 cm

Wiorsta = około 1070 m

Morga = około 0,56 ha

Predella (gradus) – podstawa nastawy ołtarzowej

**********************************

Kościół w Gzach widok „z nieba”